بزرگی خوشخیم پروستات (BPH)، یا هایپرپلازی خوشخیم پروستات، یک عارضه بسیار شایع در مردان مسن است که با افزایش سن شیوع آن نیز افزایش مییابد. این وضعیت، با رشد غیرسرطانی غده پروستات، میتواند منجر به علائم ادراری آزاردهندهای شود که به شدت بر کیفیت زندگی فرد تأثیر میگذارد. علائمی نظیر تکرر ادرار، فوریت ادرار، جریان ادرار ضعیف، قطره قطره آمدن ادرار و بیدار شدن مکرر در شب برای ادرار، خواب و فعالیتهای روزمره را مختل کرده و میتواند به مشکلات جدیتری نظیر عفونت ادراری، سنگ مثانه و حتی آسیب کلیوی منجر شود. بسیاری از مردان، سالها با این علائم دست و پنجه نرم میکنند و به دنبال راهکاری موثر و پایدار هستند.
در گذشته، گزینههای درمانی برای BPH عمدتاً شامل مصرف دارو یا جراحیهای تهاجمیتر مانند TURP (برداشتن پروستات از طریق مجرای ادرار) بود. در حالی که این روشها میتوانند موثر باشند، اما اغلب با عوارض جانبی خاص خود همراه هستند، از جمله اختلالات جنسی (مانند انزال رتروگراد)، بیاختیاری ادرار و خطرات مرتبط با بیهوشی عمومی. این عوارض میتوانند برای بسیاری از مردان نگرانکننده باشند و آنها را به سمت جستجوی گزینههای درمانی کمتهاجمیتر سوق دهند که هم کارآمد باشند و هم عوارض کمتری داشته باشند.
فهرست محتوا
خوشبختانه، با پیشرفتهای اخیر در رادیولوژی مداخلهای، روشهای درمانی نوینی برای BPH ظهور کردهاند که نیاز به جراحیهای بزرگ را از بین میبرند. یکی از این روشهای پیشگامانه، “آمبولیزاسیون شریان پروستاتیک” یا به اختصار آمبولیزاسیون پروستات است. این تکنیک نوین، با هدف قرار دادن دقیق عروق خونی تغذیهکننده پروستات، به کاهش اندازه غده و بهبود چشمگیر علائم ادراری کمک میکند. این مقاله به طور جامع به بررسی این روش انقلابی، از مکانیسم عمل تا مزایا و مراقبتهای پس از آن، خواهد پرداخت تا خوانندگان با دیدی بازتر و اطمینان بیشتری برای انتخاب این گزینه درمانی تصمیمگیری کنند.
آمبولیزاسیون پروستات چیست؟
آمبولیزاسیون پروستات (Prostatic Artery Embolization – PAE) یک روش درمانی کمتهاجمی و نوین برای درمان بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) است. این روش، که توسط رادیولوژیستهای اینترونشنال انجام میشود، شامل مسدود کردن جریان خون به بخشهایی از غده پروستات است که دچار بزرگی شدهاند. با کاهش خونرسانی، سلولهای پروستات اکسیژن و مواد مغذی کافی دریافت نمیکنند، کوچک میشوند و در نتیجه، فشار کمتری بر مجرای ادرار (پیشابراه) وارد میآورند و علائم ادراری بهبود مییابند.
در آمبولیزاسیون پروستات، پزشک از طریق یک سوراخ کوچک (معمولاً در ناحیه کشاله ران یا مچ دست)، یک کاتتر بسیار ظریف را وارد شریان اصلی بدن (شریان رانی یا رادیال) میکند. سپس، با استفاده از تصاویر اشعه ایکس زنده (فلوروسکوپی)، کاتتر را به دقت به سمت شریانهای پروستاتیک (عروق خونی کوچکی که پروستات را تغذیه میکنند) هدایت میکند. این دقت در هدایت کاتتر برای اطمینان از هدف قرار دادن صحیح عروق و جلوگیری از آسیب به سایر ساختارها حیاتی است.

پس از رسیدن کاتتر به شریانهای پروستاتیک، ذرات بسیار ریز آمبولیزان (معمولاً از جنس پلاستیک یا ژل فوم) از طریق کاتتر تزریق میشوند. این ذرات در داخل شریانهای کوچکتر پروستات گیر میکنند و جریان خون را مسدود میکنند. این فرآیند منجر به ایسکمی (کاهش خونرسانی) و در نهایت کوچک شدن بافت پروستات میشود. آمبولیزاسیون پروستات یک جایگزین موثر و کمتهاجمی برای جراحی سنتی است و میتواند به بهبود قابل توجه علائم ادراری ناشی از BPH کمک کند.
بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) و اهمیت درمان آن
بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) یک وضعیت شایع و پیشرونده در مردان است که با افزایش سن، شیوع آن نیز افزایش مییابد. پروستات غدهای است که در زیر مثانه و اطراف مجرای ادرار قرار دارد و با افزایش سن، میتواند بزرگ شود. این بزرگی، به دلیل فشار بر مجرای ادرار، منجر به انسداد و مشکلات ادراری میشود که به آنها “علائم دستگاه ادراری تحتانی” (LUTS) میگویند. این علائم میتوانند شامل تکرر ادرار (به خصوص در شب)، فوریت ادرار، جریان ادرار ضعیف، احساس عدم تخلیه کامل مثانه، و زور زدن هنگام ادرار باشند.
اهمیت درمان BPH تنها به بهبود کیفیت زندگی محدود نمیشود. نادیده گرفتن این علائم میتواند منجر به عوارض جدیتری شود. انسداد طولانیمدت مجرای ادرار میتواند باعث آسیب به مثانه، تشکیل سنگ مثانه، عفونتهای ادراری مکرر، و حتی در موارد شدید، آسیب به کلیهها و نارسایی کلیوی شود. علاوه بر این، مردان مبتلا به BPH اغلب دچار کاهش اعتماد به نفس، اختلال در خواب و کاهش توانایی در انجام فعالیتهای اجتماعی میشوند که بر سلامت روان آنها نیز تأثیر میگذارد.
بنابراین، یافتن یک روش درمانی موثر و با حداقل عوارض جانبی برای BPH از اهمیت بالایی برخوردار است. آمبولیزاسیون پروستات به عنوان یک روش نوین، این امکان را فراهم میآورد که بدون نیاز به جراحی باز یا برش، علائم ادراری را بهبود بخشیده و از پیشرفت عوارض جلوگیری کند. این رویکرد کمتهاجمی، به مردان کمک میکند تا بدون تجربه عوارض جانبی ناخواسته مرتبط با جراحیهای سنتی، به یک زندگی عادی و بدون دردسر بازگردند.
کاندیداهای مناسب برای آمبولیزاسیون پروستات
انتخاب کاندیدای مناسب برای آمبولیزاسیون پروستات از اهمیت بالایی برخوردار است تا اطمینان حاصل شود که این روش حداکثر اثربخشی را دارد و برای بیمار ایمن است. این روش عمدتاً برای مردانی توصیه میشود که از بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) رنج میبرند و علائم ادراری متوسط تا شدید دارند که به درمانهای دارویی پاسخ ندادهاند یا نمیتوانند عوارض جانبی داروها را تحمل کنند. همچنین، مردانی که کاندیدای مناسبی برای جراحیهای سنتی BPH (مانند TURP) نیستند یا تمایلی به انجام آنها ندارند، میتوانند گزینهای مناسب برای PAE باشند.
از جمله دلایل عدم امکان جراحی سنتی میتواند شامل سن بالا، وجود بیماریهای زمینهای جدی (مانند بیماریهای قلبی عروقی یا ریوی) که بیهوشی عمومی را خطرناک میکنند، یا نگرانی از عوارض جانبی جنسی (مانند انزال رتروگراد) باشد. آمبولیزاسیون پروستات به عنوان یک روش کمتهاجمی با بیهوشی موضعی، برای این دسته از بیماران بسیار مناسب است. علاوه بر این، بیمارانی که دچار بزرگی بیش از حد پروستات هستند و یا حجم مثانه آنها تحت تأثیر قرار گرفته است، نیز میتوانند از PAE بهرهمند شوند.
قبل از تصمیمگیری برای انجام آمبولیزاسیون پروستات، پزشک متخصص (معمولاً اورولوژیست و رادیولوژیست اینترونشنال) یک ارزیابی جامع انجام میدهد. این ارزیابی شامل بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی، آزمایشات خون (از جمله PSA برای رد سرطان پروستات)، آزمایشات ادراری، سونوگرافی پروستات و مثانه، و گاهی اوقات سیستوسکوپی (بررسی مثانه با دوربین) است. این ارزیابی جامع برای اطمینان از اینکه بیمار بهترین کاندید برای PAE است و هیچ بیماری زمینهای دیگری وجود ندارد که نیاز به درمان متفاوت داشته باشد، حیاتی است.
نحوه انجام آمبولیزاسیون پروستات
نحوه انجام آمبولیزاسیون پروستات یک فرآیند دقیق و کنترلشده است که توسط یک رادیولوژیست اینترونشنال و معمولاً در یک اتاق آنژیوگرافی انجام میشود. بیمار در طول عمل بیدار است اما تحت بیحسی موضعی در محل ورود کاتتر (معمولاً کشاله ران یا مچ دست) قرار میگیرد. همچنین، ممکن است آرامبخش برای کمک به راحتی و کاهش اضطراب بیمار تجویز شود. پس از تمیز کردن و ضدعفونی کردن ناحیه، یک برش بسیار کوچک در پوست ایجاد میشود.
سپس، پزشک با استفاده از یک سوزن نازک، وارد شریان فمورال (در کشاله ران) یا شریان رادیال (در مچ دست) میشود و یک غلاف کوچک را در آن قرار میدهد. از طریق این غلاف، یک کاتتر بسیار ظریف و قابل انعطاف وارد میشود. پزشک با استفاده از تصاویر اشعه ایکس زنده (فلوروسکوپی) و تزریق ماده حاجب، کاتتر را به دقت از طریق شریانهای بزرگ بدن به سمت شریانهای پروستاتیک در هر دو طرف پروستات هدایت میکند. این فرآیند نیازمند مهارت و تجربه بالایی از سوی رادیولوژیست اینترونشنال است.
پس از قرارگیری صحیح کاتتر در هر شریان پروستاتیک، ذرات بسیار ریز آمبولیزان (که معمولاً بین 100 تا 500 میکرون قطر دارند) از طریق کاتتر تزریق میشوند. این ذرات به طور انتخابی وارد شاخههای کوچکتر شریان پروستاتیک میشوند و جریان خون را به بخشهای بزرگشده پروستات مسدود میکنند. پزشک این فرآیند را برای هر دو طرف پروستات تکرار میکند. پس از اتمام آمبولیزاسیون پروستات، کاتتر و غلاف خارج شده و یک پانسمان فشاری روی محل ورود کاتتر قرار میگیرد. کل این فرآیند معمولاً 1 تا 3 ساعت طول میکشد.
بیشتر بدانیم
مزایای آمبولیزاسیون پروستات
آمبولیزاسیون پروستات به دلیل ویژگیهای کمتهاجمی و اثربخشی خود، مزایای قابل توجهی را برای بیماران مبتلا به بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) ارائه میدهد. یکی از مهمترین مزایای این روش، کمتهاجمی بودن آن است. برخلاف جراحیهای سنتی پروستات که نیاز به برشهای بزرگ یا ابزارهای وارد شده به مجرای ادرار دارند، PAE تنها با یک سوراخ کوچک در پوست انجام میشود. این به معنای درد کمتر پس از عمل، خطر عفونت پایینتر و عدم نیاز به بیهوشی عمومی است که برای بسیاری از بیماران، به ویژه افراد مسن یا دارای بیماریهای زمینهای، یک مزیت بزرگ محسوب میشود.
دوران نقاهت کوتاه و بازگشت سریع به فعالیتهای روزمره، از دیگر مزایای کلیدی آمبولیزاسیون پروستات است. اکثر بیماران میتوانند ظرف 24 ساعت پس از عمل از بیمارستان مرخص شوند و در عرض چند روز به فعالیتهای عادی خود بازگردند. این مزیت به خصوص برای مردانی که شاغل هستند یا نمیتوانند از کار خود فاصله زیادی بگیرند، بسیار مهم است. بیماران همچنین از کاهش نیاز به سوند ادراری و تسکین سریعتر علائم ادراری بهرهمند میشوند.
علاوه بر این، آمبولیزاسیون پروستات با خطر بسیار کمتری از عوارض جانبی جنسی (مانند انزال رتروگراد یا اختلال نعوظ) در مقایسه با جراحیهای سنتی پروستات همراه است. این موضوع برای بسیاری از مردان اهمیت زیادی دارد و میتواند به حفظ کیفیت زندگی جنسی آنها کمک کند. در مجموع، آمبولیزاسیون پروستات یک گزینه درمانی ایمن، موثر و با عوارض کمتر است که میتواند بهبود قابل توجهی در علائم ادراری و کیفیت زندگی مردان مبتلا به BPH ایجاد کند.
عوارض جانبی و خطرات احتمالی آمبولیزاسیون پروستات
همانند هر روش پزشکی، آمبولیزاسیون پروستات نیز میتواند با عوارض جانبی و خطرات احتمالی همراه باشد، اگرچه این موارد معمولاً نادر و اغلب خفیف هستند. شایعترین عوارض جانبی موقتی شامل درد خفیف تا متوسط در ناحیه لگن یا بیضهها، تکرر ادرار و سوزش ادرار (سندرم پس از PAE) هستند که معمولاً ظرف چند روز تا یک هفته پس از عمل برطرف میشوند. ممکن است خون در ادرار، مدفوع یا منی نیز مشاهده شود که این نیز موقتی است.
عوارض جانبی جدیتر آمبولیزاسیون پروستات بسیار نادر هستند، اما میتوانند شامل عفونت ادراری، خونریزی در محل سوراخ شدن رگ، یا آمبولیزاسیون غیرهدفمند (حرکت ذرات آمبولیزان به عروق خونی سایر نقاط بدن) باشند. آمبولیزاسیون غیرهدفمند میتواند منجر به ایسکمی در سایر ارگانها مانند مثانه، رکتوم، یا آلت تناسلی شود، که بسیار نادر است اما میتواند عوارض جدی ایجاد کند. برای به حداقل رساندن این خطرات، بسیار مهم است که این روش توسط یک رادیولوژیست اینترونشنال بسیار باتجربه و با استفاده از تکنیکهای تصویربرداری دقیق انجام شود.
قبل از انجام آمبولیزاسیون پروستات، پزشک تمامی عوارض و خطرات احتمالی را با بیمار در میان خواهد گذاشت تا بیمار با آگاهی کامل تصمیمگیری کند. بیمار باید هرگونه علامت غیرعادی یا نگرانکننده مانند تب بالا، درد شدید و پایدار، مشکل شدید در ادرار، یا تغییرات در رنگ پوست ناحیه تناسلی یا رکتوم را فوراً به پزشک اطلاع دهد تا اقدامات لازم صورت گیرد. رعایت دقیق دستورالعملهای پزشک پس از عمل نیز به کاهش خطر عوارض کمک میکند.
مراقبتهای پس از آمبولیزاسیون پروستات
مراقبتهای پس از آمبولیزاسیون پروستات برای اطمینان از بهبودی کامل و موفقیت آمیز بودن درمان بسیار مهم هستند. پس از اتمام عمل، بیمار برای چند ساعت در بخش ریکاوری تحت نظر قرار میگیرد. در این مدت، علائم حیاتی بیمار و محل ورود کاتتر به دقت پایش میشود. ممکن است به بیمار توصیه شود که برای چند ساعت بیحرکت دراز بکشد تا از خونریزی در محل سوراخ شدن رگ جلوگیری شود.

پس از ترخیص از بیمارستان (معمولاً در همان روز یا روز بعد)، بیمار باید به توصیههای پزشک در مورد فعالیتهای روزانه خود عمل کند. معمولاً توصیه میشود که برای 24 تا 48 ساعت از فعالیتهای سنگین، بلند کردن اجسام سنگین، و زور زدن اجتناب شود. درد و ناراحتی خفیف در ناحیه لگن، شکم یا بیضهها شایع است و میتوان با داروهای مسکن بدون نسخه یا داروهای تجویز شده توسط پزشک آن را کنترل کرد. تب خفیف (تا 38 درجه سانتیگراد) و علائم ادراری مانند تکرر و سوزش نیز ممکن است در چند روز اول رخ دهد.
نوشیدن مایعات فراوان و حفظ بهداشت ناحیه تناسلی برای جلوگیری از عفونت ادراری مهم است. بیمار باید به دقت علائم خود را پایش کند و در صورت بروز هرگونه علامت نگرانکننده مانند تب بالا، درد شدید و غیرقابل کنترل، خونریزی شدید از محل تزریق، یا مشکل شدید در ادرار، فوراً با پزشک خود تماس بگیرد. پیگیریهای منظم با پزشک، معمولاً در چند هفته و چند ماه پس از آمبولیزاسیون پروستات، برای ارزیابی اثربخشی و پایش علائم ضروری است.
میزان موفقیت و نتایج بلندمدت آمبولیزاسیون پروستات
آمبولیزاسیون پروستات به طور کلی دارای میزان موفقیت بالایی در بهبود علائم ادراری ناشی از بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) است. مطالعات نشان دادهاند که بیش از 80 تا 90 درصد بیماران کاهش قابل توجهی در علائم خود، از جمله کاهش تکرر ادرار و فوریت ادرار، بهبود جریان ادرار و کاهش بیدار شدن در شب برای ادرار، را تجربه میکنند. این بهبود معمولاً طی چند هفته تا چند ماه پس از عمل مشاهده میشود، زیرا پروستات به تدریج کوچک میشود.
نتایج بلندمدت آمبولیزاسیون پروستات نیز امیدبخش است. بسیاری از مطالعات نشان دادهاند که اثربخشی PAE در تسکین علائم BPH تا چند سال پس از درمان نیز حفظ میشود. میزان نیاز به درمانهای مجدد یا جراحیهای بعدی در طولانی مدت، به طور کلی پایین است. این بدان معناست که PAE میتواند یک راهکار پایدار و موثر برای مدیریت BPH باشد و به مردان کمک کند تا برای سالها از زندگی بدون علائم آزاردهنده لذت ببرند.
عواملی مانند اندازه اولیه پروستات، شدت علائم قبل از درمان، و وضعیت عروق خونی پروستات میتوانند بر میزان موفقیت و نتایج بلندمدت آمبولیزاسیون پروستات تأثیر بگذارند. با این حال، به طور کلی، PAE یک روش ایمن و موثر است که میتواند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی مردان مبتلا به BPH را بهبود بخشد. با پیشرفتهای مداوم در تکنیکها و تجهیزات، انتظار میرود که اثربخشی و نتایج بلندمدت این روش در آینده نیز بهبود یابد.
نتیجهگیری
بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) یک چالش سلامت شایع در مردان مسن است که میتواند به طور جدی بر کیفیت زندگی آنها تأثیر بگذارد. در مواجهه با این عارضه، آمبولیزاسیون پروستات (PAE) به عنوان یک روش نوین و کمتهاجمی، افقهای جدیدی را برای درمان بدون نیاز به جراحیهای گسترده گشوده است. این تکنیک، با هدف قرار دادن دقیق عروق خونی تغذیهکننده پروستات، به کاهش اندازه غده و بهبود چشمگیر علائم ادراری کمک میکند.

مزایای آمبولیزاسیون پروستات، از جمله کمتهاجمی بودن، دوران نقاهت کوتاه، و کاهش خطر عوارض جانبی جنسی، آن را به انتخابی جذاب برای بسیاری از مردان تبدیل کرده است. اگرچه مانند هر روش پزشکی، عوارض جانبی و خطرات احتمالی نیز وجود دارد، اما با انجام این روش توسط رادیولوژیستهای اینترونشنال باتجربه و رعایت دقیق مراقبتهای پس از آن، میتوان خطرات را به حداقل رساند و به نتایج مطلوب و پایدار دست یافت.
در نهایت، تصمیمگیری برای انجام آمبولیزاسیون پروستات باید با مشورت کامل با یک تیم درمانی متخصص، شامل اورولوژیست و رادیولوژیست اینترونشنال، و با در نظر گرفتن تمامی جوانب پزشکی و شخصی صورت گیرد. این روش، به عنوان یک ابزار قدرتمند در مدیریت BPH، میتواند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی مردان را بهبود بخشیده و آنها را از بار علائم آزاردهنده ادراری رها سازد و به آنها امکان بازگشت به یک زندگی عادی و فعال را بدهد.

دکتر حسین قناعتی، متخصص رادیولوژی با سابقه طولانی در زمینه تصویربرداری پزشکی، یکی از پزشکان برجسته در این حوزه به شمار میآیند. ایشان با بهرهگیری از دانش و تجربهی گسترده خود، خدمات تشخیصی دقیقی را به بیماران ارائه میدهند. دکتر قناعتی علاوه بر فعالیت بالینی، به پژوهش و آموزش در زمینه رادیولوژی نیز مشغول هستند و مقالات و ترجمههای متعددی در این زمینه به چاپ رساندهاند.
سوالات متداول
آمبولیزاسیون پروستات دقیقاً چگونه به بهبود علائم BPH کمک میکند؟
آمبولیزاسیون پروستات با مسدود کردن عروق خونی که غده پروستات را تغذیه میکنند، باعث کاهش جریان خون به پروستات میشود. این کاهش خونرسانی منجر به کوچک شدن غده پروستات شده و در نتیجه، فشار بر مجرای ادرار (پیشابراه) کاهش مییابد و علائم ادراری بهبود مییابند.
آیا آمبولیزاسیون پروستات برای همه مردان مبتلا به BPH مناسب است؟
خیر، آمبولیزاسیون پروستات برای همه مردان مناسب نیست. این روش بیشتر برای مردانی با علائم متوسط تا شدید BPH که به دارو درمانی پاسخ ندادهاند یا نمیتوانند عوارض جانبی آن را تحمل کنند، یا برای کسانی که کاندیدای جراحی سنتی نیستند، توصیه میشود. ارزیابی جامع توسط پزشک ضروری است.
آیا آمبولیزاسیون پروستات بر عملکرد جنسی تأثیر میگذارد؟
یکی از مزایای اصلی آمبولیزاسیون پروستات، خطر بسیار کمتری از عوارض جانبی جنسی (مانند انزال رتروگراد یا اختلال نعوظ) در مقایسه با جراحیهای سنتی پروستات است. مطالعات نشان دادهاند که PAE به طور کلی بر عملکرد جنسی تأثیر منفی ندارد.
چه مدت طول میکشد تا نتایج آمبولیزاسیون پروستات مشاهده شود؟
بهبود علائم ادراری پس از آمبولیزاسیون پروستات تدریجی است. بسیاری از بیماران ظرف چند هفته شروع به مشاهده بهبود میکنند و نتایج کاملتر معمولاً طی 1 تا 3 ماه پس از عمل قابل مشاهده هستند، زیرا پروستات به مرور زمان کوچک میشود.
آیا پس از آمبولیزاسیون پروستات، نیاز به سوند ادراری خواهم داشت؟
در بیشتر موارد، پس از آمبولیزاسیون پروستات نیازی به سوند ادراری نیست. در برخی موارد نادر، اگر انسداد ادراری شدید باشد، ممکن است برای مدت کوتاهی نیاز به سوند ادراری باشد، اما این وضعیت معمولاً موقتی است.
آیا آمبولیزاسیون پروستات میتواند خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش دهد؟
خیر، آمبولیزاسیون پروستات یک درمان برای بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) است و برای درمان سرطان پروستات استفاده نمیشود. این روش خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش نمیدهد. مردان همچنان باید غربالگریهای منظم سرطان پروستات را طبق توصیه پزشک خود انجام دهند.