لە جیهانی پزیشکی مۆدێرن پێشکەوتنی بەرچاو لە چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکاندا بەدی هاتووە. یەکێک لەم دەستکەوتە گرنگانە شێوازی ستێنتکردنی خوێنبەرەکانە، کە وەک گیراوەیەکی کەمترین داگیرکەر، ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕێت لە گەڕاندنەوەی ڕۆیشتنی خوێنی ئاسایی بۆ بۆرییە تەسکبووەکان یان گیراوەکان. ئەم تەکنیکە داهێنەرە بە بەکارهێنانی بۆرییەکی بچووکی تۆڕ کە پێی دەوترێت ستێنت، یارمەتی هێشتنەوەی خوێنبەرەکان دەدات بە کراوەیی و ڕێگری لە ئاڵۆزییە گەورەکان دەکات کە بەهۆی کەمی گەیاندنی خوێنەوە بۆ ئەندامە گرنگەکان دروست دەبن.
بیهێنە بەرچاوت کە خوێنبەرە گرنگەکانی جەستەت وەک ئەوانەی دڵ یان مێشکت بەهۆی کۆبوونەوەی تابلۆی چەوری یان هۆکاری ترەوە تەسک دەبنەوە یان گیران. ئەم حاڵەتە دەبێتە هۆی دەرکەوتنی نیشانە مەترسیدارەکانی وەک ئازاری سنگ، هەناسە تەنگی، سەرگێژخواردن، یان تەنانەت جەڵتەی دڵ و جەڵتەی مێشک. لەم جۆرە بارودۆخانەدا ڕێکاری ستێنتکردنی بۆرییەکانی خوێن وەک گیراوەیەکی ڕزگارکەری ژیان دێتە گۆڕەپانەکەوە، ڕێڕەوی خوێنبەرەکان دەکاتەوە و ڕۆیشتنی خوێن دەگەڕێنێتەوە بۆ ئاسایی و ڕێگری لە تێکچوونی هەمیشەیی دەکات.
ئەوەی دەیخوێنیتەوە
لەم بابەتەدا پێداچوونەوەیەکی گشتگیر بە ڕێکاری ستێنتکردنی خوێنبەرەکان دەخەینەڕوو و بە وردی باس لە لایەنە جیاوازەکانی دەکەین، لەوانە ستێنت چییە، چۆن دەکرێت، بەکارهێنانی لە بۆرییە جیاوازەکانی جەستەدا، سوودەکانی و مەترسییە ئەگەرییەکانی، و چاودێری دوای ئەوەی. ئامانجمان پێدانی زانیاری دروست و پراکتیکییە بۆ ئەوەی باشتر لەم چارەسەرە گرنگە تێبگەیت. لەگەڵمان بن بۆ زانیاری زیاتر دەربارەی جیهانی ستێنتکردنی خوێنبەرەکان.
ستێنتی خوێنبەرەکان چییە و چۆن کاردەکات؟
ستێنتی خوێنبەرەکان بریتییە لە بۆرییەکی تۆڕی بچووک و نەرم، بەزۆری لە کانزا یان ئالۆوی تایبەت دروستکراوە. ئامێرێکی پزیشکییە کە لەناو خوێنبەرەکاندا دادەنرێت کە تەسک دەبنەوە یان گیراون بۆ ئەوەی بە کراوەیی بمێننەوە. ئەرکی سەرەکی ستێنت لە ستێنتکردنی خوێنبەرەکاندا بریتییە لە دروستکردنی داسەپاوێکی هەمیشەیی لەناو بۆرییەکەدا کە ڕێگری دەکات لە داخستنی دووبارە و بە شێوەیەکی کاریگەر ڕۆیشتنی خوێن دەگەڕێنێتەوە.
لە کاتی ڕێکاری ستێنتکردنی خوێنبەرەکاندا، ستێنتەکە لە دۆخی داڕماودا لەسەر باڵۆنێکی بچووک دادەنرێت. ئەم کۆبوونەوەیە لە ڕێگەی کاتێتەرێکەوە (بۆرییەکی تەنک و نەرم و نیان) دەخرێتە ناو خوێنبەرەکەوە و ڕێنمایی دەکرێت بۆ شوێنی تەسک یان گیراو. کاتێک باڵۆنەکە دەگاتە شوێنی دڵخواز، هەڵدەئاوسێت و ستێنتەکە لەناو بۆرییەکە دەکاتەوە و دەیخاتە سەر دیواری بۆرییەکە. کاتێک ستێنتەکە جێگیرکرا و بە باشی جێگیرکرا، باڵۆنەکە هەوای لێدەدرێتەوە و کاتێتەرەکە لە جەستە دەردەهێنرێت، ستێنتەکە لە شوێنی خۆیدا دەمێنێتەوە و بۆ هەمیشە بە کراوەیی دەهێڵرێتەوە.
هەندێک لە ستێنتەکان کە پێیان دەوترێت ستێنتەکانی دەرمان-شۆردن (DES)، بە دەرمان ڕووپۆش دەکرێن کە وردە وردە لە شوێنی ستێنتەکە دەردەچن. ئەم دەرمانانە یارمەتیدەرن بۆ ڕێگریکردن لە گەشەکردنی زۆری شانەکانی پەڵە لەناو ستێنتەکەدا (حاڵەتێک کە پێی دەوترێت تەسکبوونەوەی ستێنت) و ئەگەری سەرکەوتنی درێژخایەنی دانانی ستێنتەکە زیاد دەکات. جۆری ئەو ستێنتەی کە بۆ هەر نەخۆشێک بەکاردەهێنرێت بەپێی بارودۆخی تایبەت و دەستنیشانکردنی پزیشکی پسپۆڕ دیاری دەکرێت.
ئەو هەنگاوانەی کە لە ستێنتکردنی خوێنبەرەکاندا بەشدارن چین؟
بەزۆری ستێنتکردنی بۆرییەکانی خوێن لە نەخۆشخانە یان ناوەندێکی تایبەتی دڵ و خوێنبەرەکان ئەنجام دەدرێت. بەزۆری کەمترین داگیرکارییە و لە ژێر بێهۆشکردنی ناوچەییدا ئەنجام دەدرێت، هەرچەندە ڕەنگە لە هەندێک حاڵەتدا هێورکەرەوە بەکاربهێنرێت. نەخۆشەکە لە کاتی نەشتەرگەریدا بەئاگا دەبێت بەڵام بەزۆری هەست بە هیچ ئازارێک ناکات.
لە سەرەتای ڕێکاری ستێنتکردنی خوێنبەرەکاندا، پزیشکێکی پسپۆڕ بڕینێکی بچووک دەکات، بەزۆری لە بڕبڕەی پشت یان قۆڵدا، بۆ ئەوەی دەستی بگات بە خوێنبەرێک. پاشان کاتێتەرێکی تەنک و نەرم لە ڕێگەی بڕینەکەوە دەخرێتە ناوەوە و بە بەکارهێنانی وێنەگرتنی تیشکی ئێکس زیندوو (فلۆرۆسکۆپی) ڕێنمایی دەکرێت بۆ ناوچەی تەسک یان گیراوی ناو بۆرییەکە.
کاتێک کاتێتەرەکە دەگاتە تەسکبوونەوەکە، ئەو باڵۆنەی کە ستێنتەکەی هەڵگرتووە دەخرێتە ناو شوێنی تەسکبووەوە. پاشان باڵۆنەکە هەڵدەئاوسێت بۆ ئەوەی ستێنتەکە فراوانتر بێت و فشار بخرێتە سەر دیواری بۆرییەکە. دوای فراوانکردنی ستێنتەکە و دڵنیابوون لە دانانی دروست، باڵۆنەکە هەوای لێدەدرێتەوە و کاتێتەرەکە بە هێواشی لە جەستە دەردەهێنرێت. ستێنتەکە لەناو بۆرییەکەدا دەمێنێتەوە، بۆ هەمیشە بە کراوەیی دەهێڵێتەوە. دوای تەواوبوونی ڕێکاری ستێنتکردنی خوێنبەرەکان، بڕینەکە دادەخرێت و پەردەی لەسەر دەکرێت. بەزۆری نەخۆشەکە بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک تا ڕۆژێک چاودێری دەکرێت و دواتر دەتوانێت بە پێی ڕێنماییەکانی پزیشک بگەڕێتەوە ماڵەوە.
لە کام بەشەکانی جەستەدا ستێنتکردنی خوێنبەرەکان ئەنجام دەدرێت؟
ستێنتکردنی خوێنبەرەکان تەکنیکێکی هەمەلایەنەیە کە دەتوانرێت لە بۆرییە جۆراوجۆرەکانی خوێن لە جەستەدا بەکاربهێنرێت بۆ نەهێشتنی تەسکبوونەوە یان گیران و باشترکردنی ڕۆیشتنی خوێن. یەکێک لە بەکارهێنانە باوەکانی لە خوێنبەرەکانی تاجی دڵدایە. ستێنتکردنی تاجی ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە چارەسەرکردنی نەخۆشیەکانی خوێنهێنەری تاجی (تەسکبوونەوەی خوێنبەرەکانی دڵ) و ڕێگریکردن لە جەڵتەی دڵ.
جگە لە دڵ، دەتوانرێت ستێنتکردنی بۆرییەکانی خوێن لە بەشەکانی تری جەستەشدا ئەنجام بدرێت. بۆ نموونە لە خوێنبەرەکانی کارۆتید (ئەو خوێنبەرە سەرەکیانەی ناو مل کە خوێن بۆ مێشک دابین دەکەن) بەکاردێت بۆ چارەسەری تەسکبوونەوەی خوێنهێنەری کارۆتید و کەمکردنەوەی مەترسی جەڵتەی مێشک. هەروەها لە بۆرییەکانی کۆتاییەکانی خوارەوە (وەک خوێنبەرەکانی ناو قاچەکان)، ستێنتکردنی خوێنبەرەکان دەتوانێت ڕۆیشتنی خوێن لە نەخۆشانی تووشبوو بە نەخۆشی خوێنبەرەکانی دەوروبەر باشتر بکات و نیشانەکانی وەک ئازار لە کاتی ڕۆیشتن کەم بکاتەوە.
بەکارهێنانەکانی تری ستێنتکردنی خوێنبەرەکان بریتین لە چارەسەرکردنی تەسکبوونەوەی خوێنهێنەری گورچیلە (کە دەتوانێت ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن) و تەسکبوونەوەی خوێنهێنەری مێزانتەری (کە خوێن بۆ ڕیخۆڵەکان دابین دەکات و دەتوانێت ببێتە هۆی ئازاری سکی). بەگشتی، ستێنتکردنی خوێنبەرەکان دەتوانێت بژاردەیەکی چارەسەرکردن بێت لە هەر شوێنێک کە خوێنبەرێک تەسک بووبێتەوە یان گیرابێت، ئەمەش دەبێتە هۆی تێکچوونی ڕۆیشتنی خوێن.
سوودەکانی ستێنتکردنی خوێنبەرەکان لە نەشتەرگەری کراوە
ستێنتکردنی خوێنبەرەکان چەندین سوودی هەیە بە بەراورد بە نەشتەرگەری کراوە کە وای لێدەکات لە زۆر حاڵەتدا ببێتە بژاردەیەکی چارەسەری پەسەندکراو. یەکێک لە گرنگترین سوودەکانی سروشتی کەمترین داگیرکەریەتی. لە ستێنتکردنی خوێنبەرەکاندا تەنها بڕینێکی بچووک دەکرێت بۆ گەیشتن بە بۆری خوێن، لەکاتێکدا نەشتەرگەری کراوە پێویستی بە بڕینی گەورەتر و کردنەوەی سنگ یان سک هەیە.
لەبەر ئەوەی کەمترین داگیرکارییە، ستێنتکردنی خوێنبەرەکان بەزۆری پەیوەندی بە ئازاری کەمتری دوای نەشتەرگەرییەوە هەیە، ماوەی چاکبوونەوە کورتتر و کەمتر مەترسی تووشبوون. بەزۆری نەخۆش دەتوانێت دوای نەشتەرگەری چەند کاتژمێرێک تا ڕۆژێک بگەڕێتەوە ماڵەوە و خێراتر بگەڕێتەوە بۆ چالاکییەکانی ڕۆژانەی خۆی. لەبەرامبەردا نەشتەرگەری کراوە پێویستی بە مانەوەی زیاترە لە نەخۆشخانە و ماوەی چاکبوونەوە لە چەند هەفتەیەک تا چەند مانگێک.
سەرەڕای ئەوەش، ستێنتکردنی خوێنبەرەکان بەزۆری لە ژێر بێهۆشکردنی ناوچەییدا ئەنجام دەدرێت، لەکاتێکدا نەشتەرگەری کراوە پێویستی بە بێهۆشکردنی گشتی هەیە، کە مەترسی زیاتری لەگەڵدایە. بۆ زۆرێک لە نەخۆشەکان، بە تایبەت کەسانی بەساڵاچوو یان ئەوانەی کە بارودۆخی پزیشکی بنەڕەتییان هەیە، ستێنتکردنی خوێنبەرەکان بژاردەیەکی سەلامەتتر و بەرگەگرتنترە لە نەشتەرگەری کراوە. بەڵام پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە لە هەندێک حاڵەتی ئاڵۆزدا یان لە حاڵەتەکانی گیرانی درێژخایەن و چەندین جار، ڕەنگە نەشتەرگەری کراوە هێشتا باشترین بژاردەی چارەسەرکردن بێت.
مەترسی و ئاڵۆزییە ئەگەرییەکانی ستێنتکردنی خوێنبەرەکان
هەرچەندە ستێنتکردنی خوێنبەرەکان ڕێکارێکی تاڕادەیەک سەلامەتە، وەک هەر دەستێوەردانێکی پزیشکی تر، بەڵام پەیوەندی بە هەندێک مەترسی و ئاڵۆزییە ئەگەرییەکانەوە هەیە. یەکێک لە ئاڵۆزییە باوەکان بریتییە لە خوێنبەربوون یان کێشان لە شوێنی دانانی کاتێتەرەکە، کە بەزۆری سووک و کاتییە. هەروەها مەترسی تووشبوون لە شوێنی بڕینەکەدا هەیە، بەڵام ئەم مەترسییە بە پەیڕەوکردنی پرۆتۆکۆڵەکانی پاکوخاوێنی کەم دەبێتەوە.
ئاڵۆزیەکی جددیتر بەڵام دەگمەنتر بریتییە لە تێکچوونی خوێنبەرێک لە کاتی تێپەڕبوونی کاتێتەر یان دانانی ستێنت. هەروەها مەترسی دروستبوونی خوێن مەین لە ناو ستێنتەکەدا هەیە (ستێنت ترۆمبۆزی) کە دەبێتە هۆی دووبارە گیرانی خوێنبەرەکە و ئاڵۆزییە گەورەکانی وەک جەڵتەی دڵ یان جەڵتەی مێشک. هەر لەبەر ئەمەشە گرنگە دەرمانی دژە پلاکت (وەک ئەسپرین و کلۆپیدۆگرێل) بخورێت بۆ ڕێگریکردن لە مەینبوونی خوێن دوای دانانی ستێنت.
ئاڵۆزیەکی دیکە کە دەتوانێت ڕووبدات بریتییە لە دووبارە تەسکبوونەوە. ئەم حاڵەتە بەهۆی گەشەکردنی زۆری شانەکانی پەڵە لەناو ستێنتەکەدا دروست دەبێت و دەتوانێت ببێتە هۆی تەسکبوونەوەی خوێنبەرەکان دووبارە و گەڕانەوەی نیشانەکان. بەکارهێنانی ستێنتەکانی شۆردنی دەرمان (DES) مەترسی دووبارە تەسکبوونەوە بە شێوەیەکی بەرچاو کەمکردووەتەوە. هەروەها کاردانەوەی حەساسیەت بەو مادانەی کە لە کاتی ڕێکارەکەدا بەکاردەهێنرێن (وەک مادەی کۆنتراست) مەترسییەکی ئەگەرییە. پێش دانانی ستێنت، پزیشکی پسپۆڕ بە وردی باسی مەترسییەکان و ئەگەری ئاڵۆزییەکانی لەگەڵ نەخۆشەکە دەکات و هەنگاوی پێویست دەنێت بۆ کەمکردنەوەی ئەم مەترسیانە.
چاودێری دوای ستێنت چۆنە؟
چاودێری دوای ستێنتکردن ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە سەرکەوتنی درێژخایەنی ئەم ڕێکارە و ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان. یەکێک لە گرنگترین پێشنیارەکان بەکارهێنانی وریا و بەردەوامی ئەو دەرمانانەیە کە پزیشک بۆی دیاری دەکات. بەزۆری نەخۆشەکان دوای دانانی ستێنت پێویستیان بە خواردنی دەرمانی دژە پلاکتەکان هەیە (وەک ئەسپرین و کلۆپیدۆگرێل) بۆ ئەوەی ڕێگری لە دروستبوونی مەینی خوێن لەناو ستێنتەکەدا بکات. ماوەی بەکارهێنانی ئەم دەرمانانە بەپێی جۆری ستێنتەکە و بارودۆخی نەخۆشەکە دەگۆڕێت و پێویستە بەو شێوەیە بێت کە پزیشک بۆی دیاری دەکات.
هەروەها گرنگیدان بە شوێنی بڕینەکە زۆر گرنگە. پێویستە نەخۆش شوێنی بڕینەکە پاک و وشک بهێڵێتەوە و بەپێی ئەو ڕێنماییانەی کە پێی دراوە پەردەکە بگۆڕێت. ئەگەر هەستت بە نیشانەکانی وەک سووربوونەوە، ئاوسانی، ئازارێکی زۆر، یان دەردانی دەردراو لە شوێنی بڕینەکە کرد، پێویستە دەستبەجێ پزیشکەکەت ئاگادار بکەیتەوە. هەروەها پێویستە لە چەند ڕۆژی یەکەمی دوای نەشتەرگەری دوور بکەویتەوە لە چالاکییە قورسەکان و بەرزکردنەوەی شتە قورسەکان.
هەروەها گۆڕانکاری لە شێوازی ژیاندا بەشێکی گرنگی چاودێری دوای ستێنتکردنە. وازهێنان لە جگەرەکێشان، خواردنی خۆراکی تەندروست و کەم چەوری، ئەنجامدانی وەرزشی بەردەوام (بە ئامۆژگاری پزیشکەکەت)، و کۆنتڕۆڵکردنی حاڵەتە بنەڕەتییەکانی وەک شەکرە و بەرزی پەستانی خوێن دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ پاراستنی تەندروستی خوێنبەرەکان و ڕێگریکردن لە کێشەکانی داهاتوو. هەروەها بەدواداچوونی بەردەوام لەگەڵ پزیشکی دڵ و پشکنینی وەرزی زۆر گرنگە بۆ دڵنیابوون لە کارکردنی دروستی ستێنتەکە و تەندروستی گشتی دڵ و خوێنبەرەکان.
دوای دانانی ستێنت بۆ خوێنبەرەکان کەی پێویستە سەردانی پزیشک بکەیت؟
دوای دانانی ستێنت بۆ خوێنبەرەکان زۆر گرنگە ئاگاداری ئەو نیشانانە بیت کە پێویستیان بە چاودێری پزیشکی خێرا هەیە. هەر ئازارێکی سنگ، هەناسە تەنگی لەناکاو، سەرگێژخواردنی توند، یان لاوازی دەتوانێت نیشانەی کێشەیەک بێت لە ستێنتەکە یان ئاڵۆزییەکی جددی و پێویستە دەستبەجێ لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێت.
هەروەها نابێت ئەو نیشانانەی پەیوەستن بە شوێنی بڕینەکەوە پشتگوێ بخرێن. زیادبوونی ئازار، سووربوونەوە، ئاوسانی، گەرمی، یان دەردانی دەردراو لە شوێنی بڕینەکە دەتوانێت نیشانەی هەوکردن بێت و پێویستی بە چارەسەرکردن هەبێت. هەروەها پێویستە کێشانی نائاسایی یان خوێنبەربوون لە شوێنی بڕینەکە ڕاپۆرت بکرێت بۆ پزیشک.
سەرەڕای ئەوەش، هەر نیشانەیەکی نوێ یان خراپتربوون، وەک ئازاری قاچەکان لە کاتی ڕۆیشتن (ئەگەر ستێنتکردن لە خوێنبەرەکانی قاچەکاندا)، گۆڕانی ڕەنگی پێست، یان هەستکردن بە ساردی لە کۆتاییەکانیدا، پێویستە بە پزیشکەکەت ڕاپۆرت بکرێت. هەروەها بەدواداچوونی بەردەوام لەگەڵ پزیشکی دڵت وەکو بەرنامەی دیاریکراو زۆر گرنگە بۆ دڵنیابوون لە تەندروستی و کارکردنی دروستی ستێنتەکەت. ئەگەر هەر نیگەرانییەک یان پرسیارێکت هەبوو سەبارەت بە بارودۆخەکەت دوای دانانی ستێنت، دوودڵ مەبە لە پەیوەندیکردن بە پزیشکەکەتەوە.
ئەنجام
ستێنتکردنی خوێنبەرەکان ڕێکارێکی کەمترین داگیرکەر و کاریگەرە بۆ چارەسەرکردنی تەسکبوونەوە و گیرانی خوێنبەرەکان لە سەرتاسەری لەشدا، بەتایبەتی ئەوانەی لە دڵ و مێشک و کۆتاییەکانی جەستەدان. لەم ڕێکارەدا بۆرییەکی بچووکی تۆڕ کە پێی دەوترێت ستێنت لە ناو بۆرییەکەدا دادەنرێت بۆ ئەوەی بە کراوەیی بمێنێتەوە و ڕۆیشتنی خوێنی ئاسایی بگەڕێتەوە. ئەم ڕێکارە چەندین سوودی هەیە بە بەراورد بە نەشتەرگەری کراوە، لەوانە کەمتر داگیرکەر و ماوەی چاکبوونەوەی کورتتر و کەمتر مەترسی تووشبوون بە ئاڵۆزییەکان.
هەنگاوەکانی ستێنتکردنی خوێنبەرەکان بریتین لە گەیشتن بە بۆرییەکە، ڕێنماییکردنی کاتێتەرێک بۆ شوێنی تەسکبوونەوە، کردنەوەی ستێنتەکە بە باڵۆن و دەرهێنانی کاتێتەرەکە. دوای ڕێکارەکە، بەکارهێنانی بەردەوامی دەرمانی دژە پلاکت، چاودێری شوێنی بڕین و گۆڕینی شێوازی ژیان زۆر گرنگە بۆ سەرکەوتنی درێژخایەنی ئەم ڕێکارە. هەروەها ئاگاداربوون لەو نیشانانەی کە پێویستیان بە چاودێری پزیشکی خێرا هەیە، بۆ ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییە جدییەکان زۆر گرنگە.
بە گشتی ستێنتکردنی بۆرییەکانی خوێن پێشکەوتنێکی گەورەیە لە چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان کە یارمەتیدەر بووە لە باشترکردنی کوالیتی ژیان و درێژکردنەوەی تەمەنی زۆرێک لە نەخۆشەکان. بەڵام بڕیاری ئەنجامدانی ئەم ڕێکارە دەبێت لەلایەن پزیشکی پسپۆڕەوە بدرێت دوای هەڵسەنگاندنی وردی بارودۆخی نەخۆشەکە.
دکتۆر حسێن غاناتی پزیشکی تیشکی خاوەن مێژوویەکی دوورودرێژی لە بواری وێنەگرتنی پزیشکیدا یەکێکە لە پزیشکانی پێشەنگ لەم بوارەدا. ئەو خزمەتگوزاری وردی دەستنیشانکردن پێشکەش بە نەخۆشەکان دەکات بە کەڵکوەرگرتن لە زانیاری و ئەزموونە بەرفراوانەکانی. جگە لە چالاکییە کلینیکیەکانی، دکتۆر غاناتی سەرقاڵی توێژینەوە و پەروەردەیە لە بواری تیشکدا و چەندین بابەت و وەرگێڕانی لەم بوارەدا بڵاوکردۆتەوە.
